Over ICCS 2020: Burgerschap in beeld
In 2020 is in Nederland opnieuw onderzoek gedaan naar de burgerschapscompetenties van jongeren en het burgerschapsonderwijs op scholen, waarmee de ontwikkeling van het burgerschapsonderwijs in kaart gebracht wordt. Ook is de relatie onderzocht tussen kenmerken van scholen en de burgerschapskennis, houdingen en vaardigheden van leerlingen: welke aspecten van burgerschapsonderwijs en kenmerken van leerlingen hangen samen met burgerschapscompetenties van leerlingen?
Het onderzoek in 2020 maakt geen onderdeel uit van het internationale ICCS onderzoek. Het onderzoek wordt daarom ook wel aangeduid als ‘Burgerschap op beeld’. Om vergelijking met de eerdere onderzoeken mogelijk te maken wordt echter wel (een deel van) hetzelfde instrumentarium toegepast. Het onderzoek in 2020 is dus specifiek gericht op de ontwikkelingen in Nederlandse scholen. Omdat gebruik gemaakt wordt van het instrumentarium van ICCS wordt het onderzoek ICCS 2020 genoemd.
Hoe verliep het ICCS 2020 onderzoek?
Het onderzoek beoogt een representatief beeld te geven van burgerschapsonderwijs en uitkomsten op Nederlandse scholen, als ook vergelijking met 2016. Om tot een representatief beeld te komen is een steekproef van 82 scholen geselecteerd, verdeeld over het land. Daarbij is tevens rekening gehouden met deelname aan het onderzoek in 2016, zodat zowel scholen die toen aan het onderzoek deelname als scholen die dat toen niet deden vertegenwoordigd zijn. Van de 82 scholen die benaderd zijn, zegden 64 scholen deelname aan het onderzoek toe.
De afname van het onderzoek begon in maart 2020, maar kwam toen vanwege de gevolgen van de coronapandemie stil te liggen. Er had slechts in een beperkt aantal scholen afname plaatsgevonden, waardoor de resultaten te beperkt waren om de onderzoeksvragen te kunnen beantwoorden. Tegelijkertijd liet de coronacrisis eens te meer zien dat ook jongeren direct te maken krijgen met maatschappelijke gebeurtenissen. De relevantie van onderzoek naar de burgerschapscompetenties van jongeren bleef daarom onverminderd hoog. In overleg met het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap werd besloten het onderzoek te hervatten in schooljaar 2020-2021, namelijk in najaar 2020. De 64 scholen die eerder deelname toezegden werden opnieuw benaderd voor deelname in najaar 2020. Daarvan waren 34 scholen bereid om opnieuw of alsnog aan het onderzoek deel te nemen.
Op elke school die aan het onderzoek deelnam, maakten de leerlingen van één klas van het tweede leerjaar een kennistoets en vulden een vragenlijst in, waarmee hun burgerschapskennis, -houding en -vaardigheden gemeten worden. Daarnaast vulden leraren en de schoolleider een vragenlijst in over onder andere de doelen en aanpak die zij beogen voor het bevorderen van het burgerschap van hun leerlingen.
De deelnemende scholen hebben in december 2021 een terugkoppeling gehad van de resultaten van de eigen school. Het algemene onderzoeksrapport wordt in het voorjaar van 2022 gepubliceerd.
Wat levert het onderzoek op?
Behalve dat scholen een rapportage krijgen van de eigen resultaten, beogen we met het onderzoek een aantal vragen te beantwoorden die kunnen helpen om het burgerschapsonderwijs in Nederland verder in kaart te brengen en te verbeteren. Het gaat daarbij onder andere om antwoord op de vragen:
- Hoe staat het met de burgerschapskennis en competenties van leerlingen in Nederland en in hoeverre verschillen zij hierin onderling?
- In hoeverre zijn leerlingen betrokken bij verschillende maatschappelijke ontwikkelingen en welke factoren zijn hieraan gerelateerd?
- Welke opvattingen hebben leerlingen ten opzichte van vraagstukken die relevant zijn in de moderne maatschappij en welke factoren verklaren variaties in deze opvattingen?
- Hoe ziet de schoolomgeving eruit waarin burgerschapsonderwijs wordt gegeven en hoe verhoudt deze schoolomgeving zich tot de leerresultaten van leerlingen?
- Hoe is de ontwikkeling van burgerschapskennis en competenties van leerlingen in Nederland in de loop van de tijd? Hoe is de ontwikkeling van de aard en omvang van verschillen tussen bijvoorbeeld jongens en meisjes, tussen leerlingen met hoger en lager opgeleide ouders, et cetera?
- Hoe is de ontwikkeling van het burgerschapsonderwijs op scholen voor voortgezet onderwijs in Nederland in de loop van de tijd? Hoe is de ontwikkeling van de aard en omvang van verschillen tussen scholen en schooltypen?
Meer weten?
Het ICCS 2020 onderzoek wordt uitgevoerd in opdracht van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap door de Universiteit van Amsterdam, Hogeschool van Amsterdam, het Kohnstamm instituut, GION van de Rijksuniversiteit Groningen en Cito.
Hieronder vindt u een video met uitleg over het onderzoek, gericht aan scholen die geselecteerd zijn voor deelname aan het onderzoek.